Imago Vasconiae argitaratu da, Euskal Herriko lehen atlas kartografikoa

Europako herririk zaharrenaren gisa kalifikatu ohi den honek ez zuen aurkezpen-gutunik oinarrizkoena. Akatsa zuzenduta dago; Imago Vasconiae argitaratu da, Baskonia-Euskal Herriko lehen atlas historiko kartografikoa.

Joseba Agirreazkuenaga Historia Garaikideko katedradun eta obraren hitzaurregileak kartografia historikoaren «entziklopedia bisual» handi honen garrantzia azpimarratu du. Izan ere, obra honek formatu handiko beste argitalpen batzuen bidetik jarraitzen du, eta izugarri laguntzen du «herri, komunitate politiko eta nazio baten ondare kultural kolektiboa goratzen eta hari prestigioa ematen”. Era berean, Agirreazkuenagak bi egileen bertuteak goraipatu ditu: «Ez gaude obra arrunt baten aurrean, bi ikerlariren esperientzia baten emaitzaren aurrean baizik; izan ere, bi ikerlari horiek mapa-ekoizpenaren ezagutza kritiko bihurtu dute euskaldunon irudikapen kartografikoarekiko grina».

Hitza hartzean, Ramón Oleagak obraren egokitasuna azpimarratu du. Bere hitzetan, «kartografia historikoaren esparruan, gure Herrian erakusketa puntualak islatzen dituzten katalogoak argitaratu dira, baita lurralderen baten irudikapenaren bilakaera nolabait azaltzen duten obrak ere. Baina ez zegoen Euskal Herria oso-osorik hartzen zuen obrarik, hau da, lurraldea historian zehar kartografian nola islatu den azaltzen zuen obrarik».

Bestalde, Jose María Esparzak azaldu duenez, «ehun izenen herrialdeak (hala bataiatu gintuen Humboldtek) atlas bakar bat izango du gaurtik aurrera, eta atlas horrek antzinako Baskoniak historian zehar izan duen bilakaera ulertzen lagunduko digu». Aurkezpenarekin amaitzeko, adierazi du obra hau «auzolanean egindako lana dela, egileen, Laboral Kutxaren eta euskal erakundeen artean egindakoa, eta mugarri bat izango da gure lurraldeko bibliografian eta kartografian».

IMAGO VASCONIAE

Egileen hitzetan, mapek lurraldea irudikatzen dute, baina baita gu geu ere. Nola ikusten gintuzten erakusten digute, adibiderik zaharrenak Euskal Herritik kanpoko kartografoenak baitira, baita nola ikusarazi nahi izan garen ere. Zeintzuk ziren eta diren gure interesak. Hemezortzigarren mendean erlijio-eraikinak adierazteko interesa nagusitu zen; bestalde, hemeretzigarreneko eta hogeigarreneko atlasek (mugikortasun handiagoko garaiak ziren) azpiegitura handiak azpimarratzen dituzte (komunikabideak, trenbideak eta abar), aberastasuna eta aurrerapen soziala sortuz.

Obra hau irudien katalogo edo bilduma bat baino askoz gehiago da. Imago Vasconiae obrak gaur egun Euskal Herria-Baskonia gisa ezagutzen dugun lurraldeak, euskal kultura garatu den lurraldeak, denboran zehar erakutsi duen kartografia eskaini nahi du. Beraz, argitalpen honetan mapak ez dira beste azterlan batzuetako diskurtso edo ilustrazio soilari laguntzeko materialak bakarrik, eta ikerketa-elementu nagusiak bihurtu dira.

Materialak aukeratzeko, liburutegi, museo eta bilduma publiko zein pribatuetako katalogoak hustu dira, eta aztertu beharreko lurraldea eskala handiagoan edo txikiagoan islatzen zuten milaka adibide bildu dira. Lehen hurbilketa horretan, lehen aukeraketa zientifikoa egin zen, eta, horren emaitza gisa, 800 mapa baino gehiagoko corpusa sortu zen, perimetro geografikoa kartografikoki irudikatuz. Azkenik, mapa horiei guztiei buruzko inkesta bat egin zen, obraren helbururako duten garrantzia ezaugarritzeko.

Adibiderik zaharrenetan nahikoa zen Europako hego-mendebaldeko txoko hau historian sartu zela egiaztatzen zuen erreferentzia generiko huts bat egitea; berrienetan, berriz, tramankulu kartografikoa Euskal Herria-Baskoniaren lurralde osoan edo haren zatiren batean zentratzea eskatu zen, betiere xehetasun-mapak edo biztanleria-planoak sartu gabe.

Galdeketaren emaitza gisa, azkenean 300 adibide baino gehiago hautatu ziren. Egileen iritziz, «gure herriak historian zehar izan duen irudikapena ezaugarritzen dute», eta, horiek oinarritzat hartuta, ikerketa-lan zehatz bat abiarazi zen.

Oro har, mapak obra handiago batean sartuta argitaratu ziren, atlas batean, bidaia-liburu batean, geografia-liburu batean edo beste mota bateko liburuetan, gure garaira orri solteetan iritsi badira ere. Beste asko, batik bat berrienetan, XVIII. mendearen amaieratik aurrera, bere aldetik inprimatu eta merkaturatu ziren. Ikerketa luze hau mapa-oin labur batera murriztu da; bertan, egilea, lekua, data eta iruzkin labur bat aipatzen dira, kasuan kasuko mapa hobeto ulertu ahal izateko, baina geroago argitalpen teknikoagoetan sartu ahal izango da.