“Egungo erronkek euskal kooperatibismoa bere funtsa galdu gabe egokitzea eskatzen dute”

Miguel de la Fuentek, gaur egun LANKI Kooperatibismoaren Ikertegiko ikertzaileak, bere nazioarteko doktore tesia defendatu zuen joan den irailaren 5ean UPV/EHUko Zuzenbide Fakultatean. Tesia, Sociohistoire du mouvement coopératif au Pays Basque: un nouveau cycle pour l’ identité coopérative basque/Socio-historia del movimiento cooperativo en Euskal Herria: Un nuevo ciclo para la identidad cooperativa vasca izenburupean, Xabier Itçainak (CNRS-Centre Emile Durkheim) eta Aitor Bengoetxeak (UPV/ EHUko irakaslea - GEZKI) zuzendu dute.

Tesiak Euskal Herriko mugimendu kooperatiboa aztertzen du ikuspegi bikoitzetik. Batetik, euskal kooperatibismoaren ziklo sozio-historikoak sistematizatuz, eta, bestetik, kooperatiba-identitatea sortzeko eta erreproduzitzeko oinarriak azalduz, hori guztia askotan iritzi publikotik kanpo dauden kolektiboei ahotsa ematen dien diziplina anitzeko metodologia kritiko batetik abiatuta.

Tesian, euskal kooperatibismoaren ziklo soziohistorikoak aztertzen dituzu. Zure ustez, zer alderdi izan dira erabakigarrienak Euskal Herriko mugimendu kooperatiboaren bilakaerarako?

Tesiak soziologia eta historia uztartzen ditu kooperatibismoak Euskal Herrian izan duen bilakaera aztertzeko, eta ideia ideologikoek kooperatiba-identitatean nola eragin duten nabarmentzen du. Bilbon 1870. urtean sortutako lehen kooperatibatik gaur egungo joeretara sekuentzia historiko bat ezarri zen, kooperatibismoa lau ziklotan banatuz. Horien artean daude Antegerraren Zikloa (1870- 1945), Beharraren Kooperatibismoa (1945-1975), Ongizatearen Kooperatibismoa (1975-2000) eta Ziklo Historiko Berria (2000. urte inguruan hasitakoa). Ziklo bakoitzak mugimendu kooperatiboaren barruko zein kanpoko aldaketak islatzen ditu, hala nola grebak eta 70eko hamarkadako Espainiako trantsizio politikoa.

Zer errebelazio garrantzitsu sortu ziren kooperatibismoari buruz baztertutako kolektiboetatik?

Tesiak agerian uzten du kooperatibismoari buruzko aurretiazko ikerketetan diskurtso hegemonikoak direla nagusi, normalean maskulinizatuak edo mugimenduan ibilbide luzea duten pertsonek eginak. Emakume, gazte eta migratzaileei beren kabuz hitz egiteko aukera eman zaie, eta nabarmendu da nortasun kooperatibo bereizia dutela. Bereziki emakumeek euskal kooperatiben historian izan duten papera aldarrikatu dute, eztabaida kooperatiboan ikusgarritasun eta garrantzi handiagoa bilatuz.

“Ondare kooperatiboa ondare kolektiboa da, eta etorkizuneko belaunaldiei transmititu behar zaie”

Landa-lanean elkarrizketa sakonak egin zenituen. Zer eredu edo desberdintasun ikusi zenituen euskal gizarteko belaunaldi edo sektore desberdinen arteko kooperatibismoari buruzko pertzepzioetan?

Guztira, 60 elkarrizketa txiki eta handi egin ziren, hainbat lurraldetan. Adinaren, generoaren eta karguaren artean aldeak dauden arren, antzekotasunak antzeman ziren, adibidez, Iparraldeko nekazaritza kooperatiba txikien eta MONDRAGONeko industria kooperatiben erantzunetan belaunaldien arteko erreleboari dagokionez. Zentzu horretan, egungo euskal kooperatibismoan identitate-krisia antzematen da, batez ere belaunaldi berrien artean, aurreko belaunaldiek ez bezala sentitzen baitute kooperatibetako kide direla. “Identitate- afekzioa” deitu dugun krisi honek gazteriarekin konektatuko duen diskurtso berriturik eza islatzen du.

Zer du bereziki Euskal Herriak hainbeste kooperatiba izateko?

Euskal kooperatibismoa hainbat eragileren arteko erlazio ideologikoaren emaitza da, hala nola Elizaren, euskal nazionalismoaren eta sozialismoaren artekoa, kapitalismoak eta industrializazioak sortutako arazoei erantzun kolektiboak bilatzen baitzituzten. Kooperatibismoa borondate komunitario horien adierazpen ekonomiko gisa finkatu zen. MONDRAGON nabarmentzen da lankidetzako tresnak sortu dituelako, Euskadiko Kutxa kasu, kooperatibismoa indartu zutenak beste lurralde batzuekin alderatuta.

Zure ustez, nola eragin du MONDRAGONek korronte desberdin horietan?

MONDRAGON funtsezko erreferentzia izan da euskal kooperatibismoan eta mundu-mailan. Eliza, nazionalismoa eta sozialismoa bezalako matrize ideologiko pluraletan oinarritutako bere esperientziaren bidez, gizartearen maila zabalak erakartzea lortu zuen, sozialki eta ekonomikoki arrakastatsuak ziren kooperatibak osatzeko. MONDRAGON mugimendu isolatua izan ez bazen ere, Hegoaldeko kooperatiba ugari inspiratu zituen, baita Iparraldekoak eta munduko beste leku batzuetakoak ere. Gaur egun, haren eraginak bere horretan dirau, kooperatiba berriek tamaina handiagoko kooperatiba horien praktika batzuk kritikatzen dituzten arren, tentsio dialektiko interesgarri batean.

“MONDRAGON mugimendu isolatua izan ez bazen ere, kooperatibak inspiratu zituen Iparraldean eta munduko beste leku batzuetan”

Gaur egungo testuinguruan, kooperatibismoak erronka etiko esanguratsuak ditu aurrez aurre. Zure ustez, zeintzuk dira premiazkoenak eta nola egokitu daiteke euskal kooperatibismoa horietara bere nortasuna galdu gabe?

Egungo erronkek, hala nola klima-aldaketaren eta berdintasunaren aurkako borrokak, euskal kooperatibismoa bere funtsa galdu gabe egokitzea eskatzen dute. Iraunkortasunaren eta lan-malgutasunaren arloko neurriak ezarri dira, baina oraindik asko dago egiteko. Lanaren zentraltasuna, funtsezko balio gisa, aldatu egin da, eta kooperatibak belaunaldi berrien itxaropenetara egokitu behar dira, telelana eta malgutasuna barne, alderdi horiek funtsezkoak baitira gazteak erakartzeko, horrek dakartzan zailtasunekin.

Ondare kooperatiboari eta horren transmisioari dagokienez, zure ustez, zer neurri dira funtsezkoak etorkizuneko belaunaldiek kooperatiben nortasuna ulertu eta bizirik mantentzeko testuinguru globalizatu eta lehiakor batean?

Ondare kooperatiboa ondare kolektiboa da, eta etorkizuneko belaunaldiei transmititu behar zaie. Kooperatibek hainbat ekimen inplementatu dituzte, hala nola taldearentzako prestakuntzak eta pertenentzia-zentzua indartzen duten proiektuak, hala nola Laboral Kutxaren Zentzua proiektua. Hala ere, ezinbestekoa da bazkideen eta bazkide ez direnen arteko distantzia murriztea, kooperatibismoak bere funtzio soziala betetzen jarrai dezan eta bere nortasun sendoari eusteko gai izan dadin.

Tesia HAL atarian eskuratu daiteke, pdf formatuan: https://theses.hal.science/tel-04699952